|
 Çatal
höyük’te bulunan 8500
yıllık ana tanrıça figürü, tarih boyunca anılan ana tanrıça
kültünün bir uzantısı ya da
Anadolu’daki versiyonu…
Antik çağda, Yunan Mitolojisindeki Zeus’u
doğuran ‘Ulu Ana
Rhea’ için törenler yapılır,
kurbanlar kesilirdi. Anadolu mitolojisindeyse ana tanrıça
kültünün egemenliği vardı. O çağlarda
Kibele kültü, Anadolu’nun Ana Tanrıçalar diyarı
olmasına neden oldu. Bu nedenle de daha pek çok figürün
bulunması mümkün… Sekizinci ve altıncı
bin yıllar arasında bu kült en çok Orta Doğu’da
yaygındı. Anadolu sözcüğü batı dillerinde,
‘Güneşin Doğduğu
Yer’ anlamına gelen
ANATOLİA veya
ANATOLİE olarak ifade
edilirdi. Uygarlık güneşinin doğduğu yer olma
unvanını taşıyan Anadolu,
mitolojisinde de Ana tanrıça Kibele
kültüne çok önem vermiştir.
Antik çağdan bu yana ana tanrıçaların hepsi bolluk, bereket ve
üretkenliğin sembolü kabul edildi ve çok çeşitli isimler
aldı. Yunan mitolojisinde önce Gaia
sonra Rea,
Hera, Demeter,
Artemis olarak
adlandırıldı. Mısır’da İsis,
Babil ve Hitit’te
Kibele-İştar,
Hindularda da Kali
ya da Parvati
olarak anıldı. Sümer mitolojisindeki adı ise
İnanna..
Eski çağ toplumlarında
kadın kutsaldı ve ana tanrıça simgesi çok önemliydi
Sümer'de Kadın Kutsallığı
 Çiviyazılı belgelerin bulunmaya
başladığı geçen yüzyıldan beri Mezopotamya'da Aşk Tanrıçası
İnanna ve Çoban Tanrısı
Dumuzi (Tevrat'ta
Astarte-Tammuz)
ile ilgili bir bereket kültünün varlığı biliniyordu. Fakat,
bunu her yönü ile kanıtlayacak belgeler yayımlanmış değildi.
Ancak, bu yüzyılın ortalarına doğru Sümer edebiyatına ait
belgeler saptanıp yayımlanmaya başlandıktan sonra bu kült ve
bu kültün esasını oluşturan kutsal evlenme töreni konusu
açıklığa kavuştu. Sümer edebiyatına ait tabletlerin en büyük
kısmı 1887-1890 yılları arasında ABD'de,
Philadelphia Üniversite Müzesi tarafından, Güney
Mezopotamya'da eski bir din ve kültür merkezi olarak yüzlerce
yıl varlığını koruyan Nippur (yeni
adı Nif-fer) şehri kazılarında
bulunmuştur. Bu tabletler, o günkü müzeler nizamnamesine göre,
İstanbul Arkeoloji Müzeleri'yle kazıyı yapan kurum arasında
gelişigüzel paylaşılmıştı. Başka yerlerden çıkmış veya kaçak
olarak elde edilmiş bir kısım tabletler de Avrupa ve Amerika
müzelerine dağılmıştır ki, hepsinin toplam beş bin adet olduğu
tahmin edilmektedir. Bunların hemen hemen
üçte biri İstanbul Arkeoloji Müzeleri'nin Çiviyazılı Belgeler
Arşivi'nde bulunuyor. Efsaneler, destanlar, ilahiler, ağıtlar,
mersiyeler, aşk şiirleri, atasözleri, hikâyeler ve bilgelik
kompozisyonlarından oluşan Sümer edebiyatının, dolayısıyla
bereket kültünü oluşturan kutsal evlenme metinlerinin gün
ışığına çıkmasında en büyük rolü Prof.
Samuel
Noah Kramer
(25 Kasım 1990'da, 93 yaşında öldü) oynamıştır. O tam 60 yıl
çiviyazılı tabletler bulunan Avrupa, Amerika müzelerini
ziyaret ederek, Sümer edebiyatına ait tabletleri ve
konularını saptamış, büyük bir bilim cömertliği ve
yardımseverliğiyle isteyen müze uzmanlarını da çalışmalarına
katarak, araştırmalarını evrenselleştirmiştir. Bütün bu
çalışmaların sonucu, yüzlerce tabletin kopyası yapılmış, aynı
metne ait diğer müzelere dağılmış parçalar bulunarak konular
tümüyle ortaya çıkarılmış ve çeşitli yayınlarla
Sümerologlara, bilim
tarihçilerine, antropologlara kaynak olarak sunulmuştur. Sümer
edebi metinlerinin yayımlanmasında en büyük katkı İstanbul
Arkeoloji Müzeleri Çiviyazılı Belgeler Arşivi'nden
yapılmıştır. Orada bulunan Sümer edebiyatına ait 1400 tablet,
çok küçük parçalar dışında, Samuel
Noah Kramer,
Hatice Kızılyay ve Muazzez Çığ
tarafından kopya edilerek yayımlanmıştır.
AŞK TANRIÇASI İNANNA VE KUTSAL EVLENME ÖYKÜSÜNÜN ÖZETİ
Sümer şairlerine göre Tanrıça
İnanna, toplumun süsü, Sümer'in
neşesidir. Ay Tanrısı Nanna'nın
kızıdır. Akad'larda
İştar, Musevilerde
Astarte, Yunanda Afrodit, Roma'da
Venüs adını taşıyarak yüzyıllar boyu çeşitli toplumların
efsanelerinde yaşamıştır. Venüs yıldızını temsil etmektedir.
İnanna'yı Sümerliler yarattı.
Kadınlarda izledikleri, görmek istedikleri bütün nitelikleri,
onun şahsında toplamışlar, onu yüceltmiş, ona tapmış ve
hakkında yığınlarla şiir, hikâye yazarak
ölümsüzleştirmişlerdir. O, güzelliğin, şuhluğun, çekiciliğin,
şefkatin, hırsın, kavganın, önderliğin, kurnazlığın ve en
önemlisi bereketin ve çoğalmanın sembolü olmuştur. Öykülerinde
Kabil ile Kain'in tartışmasını, Leyla ile Mecnun'un sevgisini,
çobanların erişilmesi güç aşklarını, kadının fettanlığını,
insafsızlığını, erkeğin hayranlığını, umursamazlığını, kardeş
sevgisinin en yücesini görüyoruz. İnanna
göğe, yere egemendi. Tanrıların en üstünü
Enlil'e istediğini yaptırmayı, en akıllısı
Enki'yi aldatmayı başarmıştır.
İnsanlara, doğaya yenilenme, çoğalma gücü vermiş, adına
yapılan tapınaklarda, onun yerine cinsellik görevi yapmak için
Sümer'in en saygın kadınları yarışmışlardı. Sümer şairlerine,
ozanlarına bitmez, tükenmez bir ilham kaynağı olmuş, onun için
yazılan öyküler, çiviyazısıyla ölmez kilden tabletler üzerine
yazılarak zamanımıza kadar ulaşmıştır.
Ruhu okşayan
arp ile
Kalbi neşelendiren şarkıları söyleyelim:
Birleşince Tanrıçamız, Tanrımız
Bereket bolluk gelir ülkeye,
Ağıllar, ambarlar taşar,
Her tarafta şenlik var.
Ey Sümer halkı!
Yeni yıl geldi diye
Çalalım söyleyelim
Oynayalım gülelim.
Dualarla, şarkılarla
Barış ve mutluluk dileyelim...
Kaynakça:
BEND, Alster,
Dumıızi's Dream:
Aspects of
Oral Poetry in
Sıı-merian
Myth,
Copenhagen, 1972.
FALKENSTEIN, A. ve W. Von
Soden,
Sıımerisclıe und Ak-kadische
Hymnen und
Gebete,
Stuttgart, 1953.
KRAMER, Samuel
Noah, From
tlıe Poetry
of Sumer,
Creation, Glarification,
Adoration, 1979.
KRAMER, Samuel
Noah, History
Begins at
Sıımer (Tarih Sümer'de Başlar), çeviren Muazzez İlmiye
Çığ, Ankara, 1990.
KRAMER, Samuel
Noah, The
Sacred
Marriage Rite,
Aspect of
Faith, Mitlı
and Ritual
in Ancient
Sumer, London, 1969.
KRAMER, Samuel
Noah, The
World of
Sumer: An Aıı-tobiography,
Detroit, 1986.
TEKİN, Gönül, "Seyfelmuluk ve
Bediülcemal Hikâyesi'nde Eski
Yakındoğu Kültüründen Kalma Unsurlar Hakkında",
Journal of
Turkish Studies, 1985,
s.277-300.
THORKILD, Jacobsen,
The Harps
Tlıat Once:
Sumerian
Poetry in Translation, New
Haven, London,
1987.
THORKILD, Jacobsen,
The Treasures
of Darkness: A
History of
Mesopotamian Religion, New
Haven, London,
1969.
WOLKSTEIN, Diane-KRAMER,
Samuel Noah,
İnanna,
Qııeen of Heaven
and Earth:
Her stories
and Hymns
from Sumer,
New York |