Yaşamın anlamını kuantum fiziği ile çözün!

Büyük patlama ve evrenin oluşumu. Yaklaşık 14 milyar yıl geriye gidiyoruz. 8 yıl daha dişimizi sıkarsak, belki de evrenin oluşumuyla ilgili çok yeni, çarpıcı bilgilere ulaşma olanağımız var. Bu bilgilere ulaşırken, 11 ülkeden 300 bilim adamı arasında bir Türk nükleer fizik profesörünün de imzası olacak. Ankara Üniversitesi Nükleer Fizik Ana Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ayşe Ataç. Prof.Ataç’la sohbet fırsatı bulan Hürriyet gazetesi yazarı Yalçın Doğan’ın ilginç saptamaları var. Nükleer fizikten siyasete, nükleer fizikçi ve aynı zamanda siyasetçi söyleminden bir süre sonra insanlığa yeni kapılar açacak bilimsel araştırmalara uzanan bu sohbeti sizlerle paylaşmak istedik.

- Nükleer fizikçi olmak nereden geldi aklınıza?

- İlkokul üçüncü sınıftaydım. Ben fizikçi olmak istiyorum, diye tutturduğumu hatırlıyorum.

- Zor oldu mu?

- İlkokulu ve Ankara Koleji’ni bitirdikten sonra 1977’de ODTÜ’ye girdim. Daha birinci sınıftaydım. Ama, o yıl boykot vardı ve okul tatil edilmişti. Ben de, okumak için Norveç’e gittim.

- Neden Norveç?

- Annem ziraat mühendisiydi. Bir gezide, yanına bir Norveçli geliyor ve annemi arkadaşına benzetiyor. Sonra, annem o Norveçli ile mektuplaşıyor. Benim okul durumumu ona yazıyor. O beni davet etti. Oslo’ya gittim. Giderken ne olacağını bilmiyordum. İngilizcem ve derslerim iyiydi. Özel kararla üniversiteye kabul edildim.

- Nükleer fizik okudunuz.

- Önce genel fizik okudum. Master ve doktora nükleer fizik alanında.

- Ne kadar sürdü?

- 1977-89. Doktora sonrasında Danimarka’ya geçtim. Orada bir Finli nükleer fizikçiyle evlendim. Eşim Upsala Üniversitesi’ne geçti, ben de oraya gittim. İki buçuk yıl önce Ankara Üniversitesi’ne geldim.

- Bütün bu süreç içinde, sizi mesleğinizde siz yapan ne oldu?

- Danimarka’da Niels Bohr Enstitüsü. Niels Bohr barışçı, dostluk ve şeffaflık içinde tam bilim adamı. Einstein ile tartışmış. İlk atom modelini kuran bilim adamıdır.

- Atom modelini kurmak ne demek?

- Hani şu ünlü model var ya, ortada atom çekirdeği, etrafında elektronlar dönüyor.

- Bu modeli bulunca ne oldu bilimde?

- Kuantum fiziğinin son şeklini almasına katkıda bulundu.

- Bunun pratik hayatta yeri var mı?

- Örneğin, TV’nin çalışması buna bağlı. Ayrıca, biz doğal radyasyon içinde oturuyoruz. Bu bizim çevremizi oluşturuyor. Kötü değil. Biz buna alışıyoruz. Bunları anlamak için, kuantum fiziğine ihtiyaç var.

- Ürkütücü konular gibi geliyor insana ilk bakışta.

- Eğitim sisteminden öyle. Bizde matematik ve fizik çok sıkıcı okutuluyor. Öğrencinin ilgisini çekmiyor. Oysa, ilgi çekmek için, modern fiziğe, parçacık fiziğe ve nükleer fizikle uzayın ilişkisine, evrenin oluşumuna girilmeli. Yıldızların oluşumu mesela.

- Ne gibi?

- Yıldız bir sentez. Nükleer reaksiyon zinciri ile oluşuyor. Yıldızlar birbirini takip eden reaksiyonlarla oluşuyor.

- Burada reaksiyon ne demek?

- Bir çekirdeğin diğerine çarpması. Bu çarpışmadan ortaya çıkan ürünler. İki parça çekirdek çarpışıyor, yeni bir çekirdek oluşuyor, yeni çekirdek bir başka çekirdekle çarpışıyor, bir yeni çekirdek daha. Bu devam ediyor ve proton ve nötron sayısı fazla olan atom çekirdekleri oluşuyor. Yıldızın dengesi bozuluyor. Yeni bir patlamaya yol açabilir. Patlamadan sonra ağır çekirdekler evrene yayılıyor.

- İş giderek çatallaşıyor.

- Olayı basitleştirmekte tereddüt eder fizikçiler. Kendim de dahil, fizikçilerin anlatma yeteneği azdır. Onun için fizikçiler iyi politikacı olamaz, iyi konuşamazlar.

- Şu anda hangi projede çalışıyorsunuz?

- AGATA’da. AB’nin nükleer fizik projesi. Ben AGATA’nın yönetim kurulu üyesiyim. Türkiye dahil, 11 ülkeden 300 bilim adamı çalışıyor. Burada yapılacak deneyler, bizi şimdiye kadar bilimin ulaşmadığı atom çekirdeklerine götürecek.

- Bunun sonucu ne olacak?

- Nükleer fizik bilimi değişecek. Ulaşmaya çalıştığımız atom çekirdekleri uzayda. Yıldızlardan oluşmuş atom çekirdekleri. Bunlara ulaşırsak, evrenin oluşumuyla ilgili bilgilerimiz genişleyecek.

- Türkiye buraya nasıl katıldı?

- Ben başvurdum.

- Sizden başka Türk var mı?

- Ankara ve İstanbul Üniversitesi’nden 3, İstanbul Teknik Üniversitesi’nden 2 kişi var.

- Bundan kimin haberi var? Örneğin devletin?

- Kimsenin haberi yok. Biz Ankara Üniversitesi olarak başvurduk. Bir milyon Euro ayırdık.

- AGATA ne anlama geliyor?

- İleri Teknolojiye Sahip Dedektörler Kümesi demek. Tam bir Avrupa projesi. Ülkesi filan yok.

- Biz şimdi ne yapmış oluyoruz?

- Dedektör, yani radyasyon ölçen alet. Beş dedektör var, şimdi biri bizim. Yani, nükleer fizikte büyük ülkeler arasında yer aldık. Biz de, nükleer fizikte teknolojinin gelişmesine katkıda bulunacağız. Biz de, deney yapacağız. Seyirci değil, iş yürüten ülkelerden biriyiz artık.

- Ne güzel şeyler anlatıyorsunuz. Son bir iyi haber daha var mı?

- Sonuçlar 8 yıl sonra İstanbul’da açıklanacak.