|
Khazar halkı Orta Asya kökenli bir
Türk boyu olup MS. 5. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar varlıklarını
sürdürmüşlerdir. Zamanla çevrelerini Kiev Rusları ile Bizans
imparatorluğu batı ve güney-batı sınırlarında Hıristiyan
dininin baskısını arttırıyordu. 10. yüzyıldan itibaren de
güneyden ve güney-doğudan gelen İslam orduları ile savaş
halinde oldular. Bu iki güçlü dini baskıya karşı koymak için
Hazar yöneticileri Musevi dinine geçmeyi kendi
bağımsızlıklarını korumak açısından daha uygun buldular.
(Kaynak:
13. Kavim, Arthur Köstler, 1976,
ve The History of the
Jewish Khazars, Douglas M. Dunlop, 1967)
Dilleri Türkçe olan ve yazıları da
Orhun abecesine son derece benzeyen bu ulusun -1200’lü yılları
sonlarına doğru- Moğol saldırıları sonunu getirmiştir. Batıya
ve güney-batıya doğru dağılmak zorunda kalan Hazar halkı
Bulgarlara, Macarlara ve Almanlara karışarak tarih sahnesinden
silinmişlerdir.
Hazar denizi adını Hazar adından alır.
Asıl şekli KHAZAR olan bu adın aslı
OKH-AS-ER olup, OK ve
AS boylarının erleri oldukları anlaşılıyor.
KHAZARİA adının ise, OKH-AS-ER-ÖYÜ (KHASER ülkesi)
anlamına gelmektedir. İyi ata binen Khazar savaşçıları
batıdaki ordularda Hussard
olarak görev almışlardır. Yakın tarihe kadar Hazar halkının
küçük topluluklar halinde Litvanya’da ve Ukranya’da Kırım
yarımadasında yaşadıkları biliniyor.
Ukranya’nın başşehri olan
Kiev de Hazar Türkleri tarafından kurulmuştu. Kiev adı KIYI-EV
sözlerinin bitişmesi sonucu oluşmuştur.
(Kaynak:
An Introduction to the History of
Khazaria, Kevin Alan Brook, 1999)
Diğer Khazar
şehirleri Sarkel, Atil (Etil),
Tmutorokan, Kerç ve Samander.
Hazarların yazısına bir örneği üstte
görüyoruz. Bu altı harfli Hazar sözcüğü 10. yüzyılda yazılmış
olan bir mektubun en altında kayıtlı olan
OKHQURÜM
sözüdür.
(Kaynak: Yukarıda verilen
Kevin Alan Brook, 1999)
Sağdan sola doğru ilk harf Orhon
abecesinden dönüşerek değişime uğramış OKH sesini veren
şekildir. Daha sonra bu şeklin bilinen K harfine dönüştüğünü
gördük. (Bkz. 9 sayılı Khan-Khut-Khanum
başlıklı yazım)
Alttaki kırmızı harfler değişikliğe
uğramamış Orhon harfleridir. Ortada bugün kullanmakta
olduğumuz Latin harfleri ve en üstte asıl KHAZAR harfleri
görülüyor. Anlaşılan okuyan kişi OKUDUM yazmak yerine OKURUM
şeklinde geçmiş zaman yerine geniş zamanı kullanmayı tercih
etmiştir.
Size Khazar Türkçesinden birkaç örnek
cümle sunayım:
Kaytmamen artkarı sezimden.
(Sözümden asla dönmem)
Bu ifadede
Kaytmamen, bugün biraz
da argo olmuş /kaytarmam/ olmaktadır.
Artkarı ise “art”
/geri/ demek olduğundan /geriye dönmem/ demektir. Sezimden ise
açıkça /sözümden/ olmaktadır. Ancak cümlenin devrik olduğuna
dikkat çekmek isterim.
Da algışladı allarnı tangrı. (Ve
onları Tanrı kutsadı)
Bu ifadede baştaki “da” bizim
kullandığımız /ve/ olmaktadır.
Algışladı ise
/alkışladı/ yani kutladı veya kutsadı anlamını taşıyor.
Allarnı sözü ise /onları/ demek oluyor.
Sendir otnu suvba, yamanlıknı
dostlukba. (Ateş suyla, düşmanlık dostlukla
söndürülür).
Bu ifadede sendir /söndür/, suvba
/suyla/, yamanlıklı /düşmanlık/ olduğu görülmektedir.
|